Ateşkes, soykırım, apartheid: Uluslararası hukukta tartışmaların merkezinde yer alan kavramlar nasıl tanımlanıyor?
Hamas’ın 7 Ekim’de İsrail’de gerçekleştirdiği saldırılarda 1200 kişi hayatını kaybetmiş, 200’den fazla kişi ise rehin alınmıştı. Sağlık Bakanlığı, 2006’dan bu yana Hamas’ın kontrolünde olan Gazze’de 12 Kasım’da İsrail saldırılarında 11 binden fazla kişinin hayatını kaybettiğini, bu kişilerin 4 bin 500’den fazlasının çocuk olduğunu açıkladı.
İsrail ablukası altındaki Gazze Şeridi’nde insani kriz derinleşiyor. Yiyecek, su, ilaç ve diğer temel ihtiyaçlar bulunamıyor. Elektrik ve internet erişimi de haftalardır sınırlı.
Birleşmiş Milletler (BM), insan hakları örgütleri ve çok sayıda siyasetçi, geçtiğimiz ay sivilleri ayrım gözetmeksizin öldürmek, toplu cezalandırmak ve rehin almakla suçlandı. savaş suçlarıİşlem yapılmış olabileceğini söylüyor.
Soykırım, etnik temizlikVe apartheidİnsanlığa karşı işlenen suçların bölgede yaşananları anlatmak için sıklıkla kullanıldığına tanık oluyoruz.
Gazze’de kötüleşen insani durum karşısında bazı taraflar çatışmalara başladı. insanı araverilecek bazı ateşkessavunuyor.
BBC Türkçe‘a konuşan uzmanlar, bu kadar çok ölümün ve acının yaşandığı bir dönemde insanların yaşananları isimlendirmenin ve teşhis etmenin bir yolunu aradığını ancak hukuki karşılığı olan terimlerin dikkatli kullanılması gerektiğini söylüyor.
Ateşkes ve insani yardım: İki kavram arasındaki fark nedir?
Gazze’deki insani trajedinin durdurulması için uluslararası kamuoyunda iki farklı öneri öne çıkıyor: Ateşkes ve insani yardım merkezi.
Her iki kavramın da uluslararası hukukta kesin bir tanımı yoktur. Ancak uygulamada çatışmadaki duraklamanın kapsamı, süresi ve uzun vadeli çözüme katkısı açısından iki kavram arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır.
insani çağrıGenellikle bir bölgeye insani yardım ulaştırılması veya sivillerin çatışma bölgesinden tahliyesi gibi makul ve sınırlı amaçlar doğrultusunda kısa vadeli olarak ilan edilirler.
AteşkesGeçici bir uygulama olmasına rağmen kalıcı bir anlaşmanın temelini oluşturmak amacıyla daha uzun süreli ve daha geniş kapsamda uygulanır.
İki kavramın içerdiği siyasi mesaj oldukça farklıdır:
İnsani orta, belirli ve tanımlanmış bir amaç için çatışmanın kısa süreliğine durdurulması vurgusunu içerir ancak çatışmayı tamamen sona erdirme niyetini içermez. Ateşkes, kalıcı anlaşmalara varmak için diyalog alanı yaratmanın kapısını açıyor ve barış sürecinin vazgeçilmez bir parçası olarak değerlendiriliyor.
İsrail-Hamas savaşında ateşkes ilanına karşı çıkan ABD, İngiltere ve birçok ülke, “İsrail’in kendini savunma hakkının” öncelikli olduğunu savunuyor. Örneğin ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken 4 Kasım’da “ateşkesin Hamas’a yeniden örgütlenme fırsatı sağlayacağını” iddia etti.
Ateşkes ilan edilmesini savunan başta BM olmak üzere birçok uluslararası kuruluş ve yardım kuruluşu bulunuyor. Temel argüman, insani yardımın Gazze’deki sivillerin ihtiyaçlarını karşılamaya yeterli olmayacağı ve siyasi çözüme katkı sağlayamayacağıdır.
Bu kuruluşlar, ateşkes ilan edilmediği sürece sivillerin tahliyesinin ve yardım ulaştırılmasının güvenli yollarla yapılamayacağını belirtiyor.
9 Kasım’da İsrail, “sivillerin kaçmasına izin vermek için kuzey Gazze’deki çatışmalara günde 4 saatlik ‘insani ara’ vermeyi” kabul etti. Ancak bu “geçici” karar, başta BM olmak üzere birçok kuruluşun tepkisini çekti.
BM Filistin Özel Raportörü Francesca Albanese, İsrail’in saldırılarını her gün 4 saat duraklatma kararını “alaycı ve zalimce” olarak nitelendirdi.
İngiltere merkezli uluslararası yardım kuruluşu Oxfam’ın Batı Şeria’daki temsilcisi Büşra Halidi, BBC’ye yaptığı açıklamada, “Ateşkes olmadan insani yardım sağlamak, insanların tok karnına ölmeye devam etmesi anlamına geliyor. Siyasi bir çözüme ihtiyacımız var. çözüm.”
BBC Türkçeile konuşan İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) danışmanı Akshaya Kumar’a göre, insani yardımın sağlanması veya ateşkesin ilan edilmesi tamamen tarafların iradesine bağlı:
“Bu kavramların hukuki bir tanımı yok. İkili anlaşma şarttır. Ancak gelinen noktada ne yazık ki böyle bir anlaşmadan uzak olduğumuzu söyleyebiliriz. İnsani duraklama veya ateşkesin süresinin ve kapsamının duruma göre değiştiğini görüyoruz. Dünyada örnekleri var.”
Dünya çapında Filistin’le dayanışma hareketlerinin merkezinde insani açıdan “ateşkes ilanı” talebi yer alıyor. Bunun nedeni çoğunlukla İsrail-Filistin sorununun kalıcı çözümüne vurgu yapılmasıdır.
Son olarak Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 10 Kasım’da “İsrail’in bebek katliamına son vermesi gerekiyor” diyerek ateşkes çağrısında bulundu.
Soykırım
Soykırım ya da soykırım kavramı ilk kez 1943’te Polonyalı Yahudi hukukçu Raphael Lemkin tarafından kullanıldı.
Dr. Holokost’un dehşetine tanık oldu ve bir erkek kardeşi dışında tüm ailesi öldürüldü. Lemkin hayatı boyunca soykırım kavramının uluslararası hukukta suç olarak tanımlanması ve kabul edilmesi için çabaladı.
Onun çabalarının katkısıyla BM Soykırım Sözleşmesi Aralık 1948’de kabul edildi ve Ocak 1951’de yürürlüğe girdi.
Sözleşme, soykırımı “ulusal, etnik, ırksal veya dinsel bir grubu tamamen veya kısmen yok etmek amacıyla işlenen aşağıdaki fiillerden herhangi biri” olarak tanımlıyor ve bunları şöyle sıralıyor:
Sözleşmeyi imzalayan devletler, soykırımın uluslararası hukuka göre suç olduğunu kabul etmekte ve soykırımı önleme ve cezalandırma konusunda genel bir sorumluluk üstlenmektedir.
Soykırım Sözleşmesi 2022 yılı itibarıyla 153 ülke tarafından onaylanmış veya kabul edilmiştir. İsrail de bu ülkelerden biridir.
Sözleşmenin tanımı aynı zamanda Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin (ICC) 1998 Roma Antlaşması’nda da kullanılmaktadır.
BM ve ICC, soykırım soruşturmalarında makul bir ulusal, etnik, ırksal veya dini grubu tamamen veya kısmen yok etme niyetinin kanıtlanması gerektiğini vurguluyor.
BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği’nden ayrılan Craig Mokhiber, istifa mektubunda bu noktaya değinerek, “Filistin halkının tamamen Arap statüsüne dayalı toplu katliamından” söz ederek, “İsrail hükümeti ve ordusundaki liderlerin” Niyetlerini açıkça beyan ettiler.”
‘Soykırım’ ifadesini başka kim kullandı?
Son günlerde ve haftalarda birçok ülke lideri, insan hakları savunucusu ve hukukçu, İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırılarını anlatırken “soykırım” terimini kullandı.
28 Ekim’de görevinden istifa eden BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği New York Ofisi Direktörü Craig Mokhiber, BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk’e yaptığı açıklamada, “Bir kez daha soykırım görüyoruz” dedi. gözümüzün önünde gerçekleşiyor ve hizmet ettiğimiz örgüt bunu durdurmaya gücü yetmiyor.” ” söz konusu.
Kolombiya Devlet Başkanı Gustavo Petro, 1 Kasım’daki paylaşımında, “Buna soykırım denir. Bunu Filistin halkını Gazze’den çıkarıp burayı ele geçirmek için yapıyorlar.”
Brezilya Devlet Başkanı Luiz Inácio Lula da Silva yaptığı açıklamada şunları söyledi: “Şu anda Orta Doğu’da olup bitenler çok ciddi. Bu kimin haklı, kimin haksız olduğu ya da kimin birinci veya ikinci ateş ettiği tartışması değil. Sorun burada bu bir savaş değil.” “soykırım” dedi.
2 Kasım’da yedi BM raportörü ortak bir açıklamada “Gazze’de soykırımı ve insani felaketi önlemek için zamanın daraldığı” uyarısında bulundu.
BBC Türkçe‘a konuşan insan hakları avukatı Geoffrey Nice, İsrail ve Gazze’de yaşananlardan sonra halkın hukuki terimler hakkında daha fazla bilgiye sahip olduğunu ve bu nedenle bu terimleri daha sık kullandığını söylüyor.
Soykırım hatasının çok spesifik bir tanımı olduğunu vurgulayan Kaç, soykırım vakalarında eylemden ziyade failin zihinsel durumuyla başlayan ve daha sonra eylemi inceleyen bir süreç olduğunu söylüyor.
“İnsanların bunu anlaması önemli ki, bu suç kendi içinde değerlendirilsin ve başka bir suçla karıştırılmasın. Çünkü (Soykırım Sözleşmesi) insanlığın bir kesiminin başka bir kesime saldırıp yok etmesini önlemek için var’ Hoşuma gitmedi” diyor Nice.
İngiltere dahil birçok ülkenin soykırım konusunda evrensel yargı yetkisine sahip olduğunu belirten Kaç, İsrail’in Soykırım Sözleşmesi’ni ihlal ettiği gerekçesiyle Uluslararası Adalet Divanı’na götürülebileceğini belirtiyor.
Nice, “Soykırımın yeterli kanıtı varsa ve İsrail’i Uluslararası Adalet Divanı’na götürecek kadar cesur bir ülke varsa bu mümkündür” diyor.
etnik temizlik
İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırılarını tanımlamak için de etnik temizlik terimi sıklıkla kullanılıyor.
1990’lı yıllarda eski Yugoslavya’da yaşanan çatışma bağlamında ortaya çıktığı düşünülen ve kimi zaman soykırımla karıştırılan etnik saflık kavramı, uluslararası hukukta bağımsız bir suç olarak tanınmıyor.
Misyonu eski Yugoslavya topraklarında işlenen uluslararası hukuk ihlallerini araştırmak olan BM Uzmanlar Komitesi, etnik temizliği “bir etnik veya dini grup tarafından başka bir etnik veya dini grubun sivil nüfusunu bölgeden uzaklaştırmak için tasarlanan bir politika” olarak tanımlıyor. Şiddet içeren ve terörü teşvik eden araçlarla makul bir coğrafi bölge.” tanımlar.
Uzmanlara göre bu araçlar arasında cinayet, işkence, keyfi tutuklama ve gözaltı, yargısız infaz, tecavüz ve cinsel saldırılar, sivillere ağır fiziksel zarar verme, sivil halkın getto bölgelerinde hapsedilmesi, sivil halkın zorla yerinden edilmesi, yerinden edilmesi ve sınır dışı edilmesi yer alıyor.
Komisyon, bu uygulamaların “insanlığa karşı suç teşkil edebileceğini ve diğer bazı savaş suçları kapsamına girebileceğini” belirtti.
İsrail-Hamas savaşında ‘etnik temizlik’ kavramı nasıl kullanıldı?
Cezayir Dışişleri Bakanı Ahmed Attaf, 24 Ekim’de toplanan BM Güvenlik Konseyi’nde Filistin halkının zor bir seçimle karşı karşıya olduğunu söyledi: “Bölgeyi ve haklarını geride bırakmak ya da etnik temizlik.”
14 Ekim’de BM Özel Raportörü Francesca Albanese, Filistinlilerin “kitlesel etnik temizlik tehlikesiyle karşı karşıya olduğu” konusunda uyardı.
apartheid
Uluslararası Af Örgütü’nün 2022’de yayınladığı rapora göre İsrail’in ülkede ve işgal altındaki bölgelerdeki Filistinlilere yönelik yasa, politika ve uygulamaları “apartheid” yani sistematik ayrımcılık olarak tanımlanıyor.
Araştırma, İsrail’in Filistinlilerin haklarını kontrol ettiği tüm bölgelerde Filistin halkına uygulanan baskı ve tahakküm sistemini detaylandırıyor.
İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) ayrıca İsrail ve Filistin topraklarında bir grubu diğerine tercih eden kurumsal ayrımcılık yapılarını inceleyen bir çalışmanın ardından bölgede apartheid uygulandığını tespit etti.
Apartheid, uluslararası ceza hukukuna göre insanlığa karşı suç olarak değerlendiriliyor.
Apartheid, Güney Afrika’daki beyaz azınlık hükümeti tarafından 1948 ile 1994 yılları arasında ülkedeki siyah çoğunluğa uygulanan ırk temelli ayrımcılık, baskı ve tahakküm sistemi olarak tanımlanıyor.
1973 BM Uluslararası Apartheid’in Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi de dahil olmak üzere üç büyük uluslararası anlaşma apartheid’i yasaklıyor.
HRW danışmanı Akshaya Kumar, “Meydana gelen suçun adını koyabilmenin ve gerçekleri kanuna uygulayabilmenin önemli ve değerli olduğunu düşünüyoruz” diyor.
savaş suçu
Uluslararası hukukta savaş hatası kavramı, “insanlığa karşı suçlar” ve “soykırım” kavramlarından farklılık göstermektedir.
İnsanlığa karşı suçlar ve soykırım savaşın olmadığı durumlarda da gerçekleşebilir ancak savaş suçları ülke içi veya devletlerarası çatışmalarla sınırlıdır.
Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin (ICC) kurucu sözleşmesi olan Roma Statüsü’nün 8. maddesinde savaş hatalarının tanımı birçok unsurla açıklanmaktadır.
Bunlar arasında özellikle sivillerin öldürülmesi, kötü muameleye tabi tutulması veya zorla çalıştırılması, savaş esirlerinin öldürülmesi veya kötü muameleye tabi tutulması, rehinelerin öldürülmesi, kamu ve özel kişilerin mallarının yağmalanması, gereksiz yakılması ve tahrip edilmesi gibi eylemler yer almaktadır. şehirlerin.
9 Kasım’da BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Turk, hem İsrail’in hem de Hamas’ın savaş suçu işlediğini söyledi.
Türk bunu Reuters ajansına şöyle anlattı:
“Filistinli silahlı grupların 7 Ekim’de gerçekleştirdiği katliamlar ve hala rehin tutuyor olmaları iğrençti. İsrail’in Filistinli sivilleri toptan cezalandırması ve sivillerin hukuka aykırı olarak zorla tahliye edilmesi de bir savaş suçudur.”
Uluslararası Ceza Mahkemesi, 1 Temmuz 2002’den sonra işlenen savaş suçlarına ilişkin davaları görmek üzere Lahey’de kuruldu. Ancak İsrail, Uluslararası Ceza Mahkemesi’ni tanımıyor.
Dünyanın büyük bir kısmında kabul edilen silahlı çatışma kuralları, tüm BM üyesi ülkeler tarafından onaylanan ve uluslararası savaş suçları mahkemelerinin kararlarıyla desteklenen 1949 Cenevre Sözleşmesi ile ortaya çıktı.
Cenevre Sözleşmesine göre askeri hedeflere yönelik saldırıların uluslararası hukukla orantılı olması gerekiyor. Yani bu saldırıların aşırı sivil canına ya da maddi kayba yol açmaması gerekiyor.
HRW, İsrail ile Hamas arasında 7 Ekim’de başlayan çatışmalara ilişkin olarak sivillerin kasıtlı olarak hedef alındığını, ayrım gözetmeyen roket saldırılarını, sivillerin Filistinli silahlı gruplar tarafından rehin alındığını, Gazze’de yüzlerce Filistinlinin ölümüne yol açan misilleme hava saldırılarını ve İsrail’in İsrail’i hedef aldığını bildirdi. Yetkililerin Gazze’ye yönelik eylemleri. Türkiye’ye uyguladığı ablukayı “savaş suçu” olarak nitelendiriyor.
‘Suçların isimlendirilmesi değerli bir ilk adımdır’
BBC Türkçe‘a konuşan uzmanlar, bu kadar çok ölüm ve acının olduğu bir dönemde insanların yaşananları isimlendirmenin ve teşhis etmenin bir yolunu aradığını ancak hukuki karşılığı olan terimlerin dikkatli kullanılması gerektiğini söylüyor.
HRW danışmanı Akshaya Kumar, “Sanırım bu kadar çok insanın hukuki analiz arayışında olduğunu görmemizin nedeni, hesap verebilirlik ve adalet arasında bir boşluk olması. Suçları yasal terimleriyle adlandırmak, adaleti güvence altına alma yolunda önemli bir ilk adımdır.” dedi.
İnsan hakları avukatı Geoffrey Many, “Eğer amaç insanları mahkemede sorumlu tutmaksa, o zaman geçerli olan teknik tanımlar vardır ve bunlar çok katıdır” diyor.
